تلمیحات فولکوریک

این گونه تلمیحات به افسانه‌های عامیانه و شفاهی و شخصیت‌های مربوط به آن‌ها مربوط می‌شود که از فرهنگ توده نشئت می‌گیرند.

چو روح باده عطر مست در اندیشه دارد
دل که امشب باز از یادت پری در شیشه دارد دل
(اخوان)

آن شوخ پری‌روی که با ما جوشد
از ما چو پری‌روی چرا می‌پوشد؟
(نیما)

چنانچه در اینجا دایره‌ی تلمیح را فراتر از آنچه تاکنون ذکر کرده‌ایم ... دیدن ادامه ›› در نظر بگیریم، مشمول اشاراتی می‌شود که ادراک آن‌ها موجب فهم درست شعر، به‌ویژه اشعار معاصران است. شاعران امروز در ملاک‌های سنتی شعر قدمایی تصرفاتی کرده‌اند که ما ناچار به پذیرفتن آن‌ها هستیم.

اشعار شاعران گذشته چون تابع سنت‌های ادبی‌اند، تصویر دقیقی از زندگی خصوصی و شخصی شاعر به دست نمی‌دهند. حال آن‌که شاعران امروز مسائل خصوصی و تجربیات شخصی خود را در جای‌جای اشعارشان به نمایش می‌گذارند. از این رو دریافت مفهوم شعر آنان مستلزم آگاهی از زندگی خصوصی آن‌هاست. برای مثال، وقتی سهراب سپهری می‌گوید:

و نیمه راه سفر
روی ساحل جمنا نشسته بودم
و عکس تاج محل را در آب می‌دیدم
دوام مرمری لحظه‌های اکسیری
و پیشرفتگی حجم زندگی در مرگ...

دانستن نکات زیر به فهم معنای این شعر کمک زیادی می‌کند:

تاج محل بنایی است در کنار رود جمنا.

عکس بخشی از تاج محل در آب منعکس می‌شود.

ساختمان تاج محل، که در واقع آرامگاه ممتاز محل است، از سنگ مرمر ساخته شده است.

با نگاهی کلی به مسیر تحول و دگرگونی تلمیح از گذشته تا به امروز درمی‌یابیم که این آرایه از صورت و شکل اولیه‌ی خود فاصله گرفته و در شعر معاصر با چهره‌ای نو نمایانده شده است.

البته این بدان معنا نیست که تلمیح سنتی در شعر امروز بازتابی ندارد، بلکه با دو ساخت سنتی و امروزی تجلی می‌یابد؛ از این رو، ما در این‌جا تلمیح را گسترده‌تر از معنای سنتی آن در نظر می‌گیریم.

رشد آموزش زبان و ادب فارسی
قانع دوست