* تئاتر مستند Ducumentary Theatre
تئاتر مستند ، همانگونه که از نامش پیداست بر اساس و اقعیات موجود شکل میگیرد . در این نوع نمایش ، تلاش برای پرسشگری و محاکمه و اعتراض صورت میگیرد . این نوع نئاتر از دهه ی 60 میلادی مطرح شد و پیتر وایس نمایشنامه نویس اطریشی با نمایش " استنطاق " درباره کشتار یهودیان در آشویتز و یا " سرود مترسک پرتغالی " درباره اشغال آنگولا توسط پرتغالی ها از نمایشنامه نویسان مطرح در نوع مستند است.
فرهنگ واژگان تئاتری / علیرضا احمدزاده


* تئاتر مستند با تکیه بر اسناد ، مدارک، گزارشها و خلاصه تمامی اطلاعات موجود در مورد یک واقعه به بازسازی صحنه ای آن می پردازد.

می دانیم که "سند" برای اثبات یک واقعیت بکار می رود در عین حال می توان آن را برای نشان دادن غیرواقعی بودن یک ادعا نیز بکار برد. سند و ... دیدن ادامه ›› استدلال به قصد اثبات یک واقعیت در یک ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر قرار دارند. از آنجا که آنچه در تاتر مستند بازسازی می شود بر اساس اسناد واقعا موجود شکل گرفته است ، هدف این تاتر همانا کمک به تقویت قدرت استدلال و تکیه بر منطق فکری است. پس پیش شرط پرداختن به این نوع از تاتر، توانایی استفاده از تعقل ، قدرت تحلیل و تسلط بر منطق سقراطی است. بعبارت دیگر تاتر مستند آنگونه که "پتر وایس"(۱۹۸۲-۱۹۱۶) ، یکی از پیشگامان این تاتر آن را تعریف می کند، تاتری است که پیش از هر چیز به سندیت یک موضوع می پردازد ، تاتر گزارش دهنده است. در این نوع از تاتر اسناد موجود بدون کوچکترین تغییری در محتوا و تنها با پرداخت در فرم بر صحنه بازسازی می شود. اما از آنجا که هنر اصولا ریشه در این واقعیت دارد، در هر اثر هنری جزییات واقعیت و جزییات تخیل با یکدیگر در می آمیزند ، یعنی با یکدیگر در یک رابطه ی دیالکتیکی قرار دارند. بهمین دلیل نقش نویسنده ی تاتر مستند چندان تفاوتی با نقش نویسنده ی یک درام داستانی ندارد ، چرا که هر دو درک شخصی خود را از واقعیت اجتماعی موجود بنمایش می گذارند، منتها هر یک با ابزار هنری خاص خود.

با اینهمه تاتر مستند بهیچوجه نمی خواهد برای تماشاگرش این سوءتفاهم را ایجاد کند که واقعیت موجود قرار است در صحنه ی تاتر تقلید شود و بهمین دلیل با استفاده از نوعی "فاصله گذاری" در فرم نمایش داده می شود. فاصله گذاری ، پیش شرط اصلی و زیبایی شناسانه ای است برای باز کردن و پرداختن به یک واقعه.

بعبارت دیگر در تاتر مستند این فرم است که ماتریال موجود را به محتوی تبدیل می کند. اینکه یک نویسنده ی تاتر مستند تا چه حد موفق به فرم دادن به ماتریال موجود شود و بتواند قوانین و نظم اجتماعی موجود را برجسته سازد، علاوه بر اینکه به توانایی های هنری اش بستگی دارد، به حدود و عمق شناخت و قدرت تحلیل نویسنده نیز وابسته است. بدون حضور نگاه سوبژکتیو نویسنده هیچ سندی نمی تواند به اثبات برسد. در عین حال تاتر مستند یک ژانر نیست ، بلکه شاخه ای است از ژانر "تاتر سیاسی". این تاتر در جهت مخالف تفکر حاکم و رایج در یک اجتماع حرکت می کند. تاتر مستند ، تاتری است جهت دار که خود را در موضع انسانهای تحت ستم قرار می دهد. به نظر پتر وایس "سند" می تواند به بالا بردن سطح آگاهی و از بین بردن پیشداوری کمک کند. وایس بر این نکته تاکید می ورزد که تاتر می بایست به جزء جدایی ناپذیری از زندگی اجتماعی تبدیل شود و بر آن تاثیر بگذارد. بهمین دلیل به گمان وی تاتر می بایست از شکل بی هدف "بازی" فاصله بگیرد و مسئولیتی را که روزنامه و تلویزیون ... از عهده ی آن بر نمی آیند، یعنی نقد بی پروا و گزارش بلاواسطه و عریان واقعیت ،بدون رعایت مصلحت سیاسی صاحبان قدرت بر عهده بگیرد. اصولا تاتر مستند در دهه ی شصت و بخصوص در کشورهای کاپیتالیستی شکل گرفت.چرا که در این دوره با شکل گیری جنبشهای اعتراضی در اروپا ، نیاز به وجود اطلاعات دقیق ، پرده برداری از دروغهای تاریخی و مصلحتی و همچنین نیاز به وجود یک آلترناتیو در شیوه ی زندگی و تفکر سیاسی بیش از پیش ملموس بود. در این دوره آنچه بیش از هر چیز اهمیت داشت، جستجوی واقعیتهای تاریخی بود از طریق یافتن اسناد تاریخی پیدا و پنهان. بعبارت دیگر تاتر مستند در دورانی شکل گرفت که نیاز به شکستن حاکمیت تابوهای اجتماعی بیش از پیش حس می شد. این نیاز زمانی دوچندان شد که وسایل ارتباط جمعی که به مونوپولهای خادم سرمایه داری تبدیل شده بودند ، در جهت تحکیم این تابوها می کوشیدند و نه تضعیف آنها.

در تاتر مستند، آنچه بر وی صحنه می رود عینا همان واقعیت تجربه شده نیست ، بلکه بازسازی این واقعیت است در صحنه ی تاتر و با رعایت زیبایی شناسی و ابزار نمایش، توسط نویسنده ای که بر اساس تعریف و درک خود را از این واقعیت نقشی تعیین کننده در چگونگی پرداخت به واقعیت بازی می کند. در اینجا نزدیکی تاتر مستند به تاتر اپیک برشت ملموس تر می شود.تاتر مستند می بایست خود را بعنوان یک تولید هنری ببیند و انتظار داشته باشد که بعنوان اثر هنری نگاه شود. بهمین علت تاتر مستند مواردی از واقعیت را بعنوان مثال بر می گزیند تا از پس آن مکانیسمهای عمل کننده را بازشناسی کند و بدین طریق قابل تعمیم بودن این مثالها را برجسته سازد.
نیلوفر بیضایی / چاپ شده در کتاب نمایش ۱۱،کلن،۲۰۰۲