هومن بنایی نویسنده، کارگردان، بازیگر، شاعر و منتقد

ساحلی‌ها؛ روایتی از خاک، حافظه و فرمان

دیشب در سالن چهارسوی تئاترشهر، نمایشی دیدم که هنوز صحنه‌هاش تو ذهنم می‌چرخن. «ساحلی‌ها» نوشتهٔ وجدی معود، با ترجمهٔ دقیق و روان نازنین میهن و کارگردانی امین سعدی، یه تجربهٔ تئاتری بود که با وجود شروعی شلوغ و کمی بی‌هدف، خیلی زود مسیر خودش رو پیدا کرد و منو با خودش برد.

داستان پسری که دنبال قبر برای جسد پدرشه، ساده به نظر میاد، ولی زیر این سادگی، یه تراژدی عمیق خوابیده—یه چیزی شبیه «آنتیگونه». همون تقابل دردناک بین خواست فردی و ساختار، بین حافظهٔ شخصی و فراموشی جمعی. متن وجدی معود با ترجمهٔ نازنین میهن، تونسته این لایه‌ها رو بدون شعار و اغراق، خیلی انسانی و ملموس منتقل کنه. دیالوگ‌ها دقیق بودن، بی‌ادعا ولی پر از معنا. البته شروع نمایش یه‌جورایی شلوغ بود. حرکت‌ها، دیالوگ‌ها، صحنه‌سازی اولیه، همه یه‌جور آشفتگی داشتن که نه به فضاسازی کمک می‌کرد، نه به روایت. به نظرم اگه این بخش بازطراحی بشه یا کمی خلوت‌تر بشه، کل اجرا منسجم‌تر درمیاد.

اما از همون لحظه‌ای که قصه وارد مسیر اصلی شد، کارگردانی امین سعدی با تکیه بر ویدیو مپینگ و میزان‌های فیزیکال، یه جذابیت خاص به اجرا داد. ... دیدن ادامه ›› طراحی مپینگ حجت حاج‌عبداللهی واقعاً چشم‌نواز بود—نه فقط یه تصویر پس‌زمینه، بلکه یه عنصر زنده که با بدن بازیگرها و نور صحنه حرف می‌زد. میزان‌های فیزیکال، به‌خصوص تو صحنه‌های جست‌وجوی قبر، پر از اضطراب و بی‌قراری بودن و خیلی خوب حس شخصیت‌ها رو منتقل می‌کردن.

طراحی گریم سولماز نجفی واقعاً خیره‌کننده بود. چهره‌ها هم از نظر زیبایی، هم از نظر شخصیت‌پردازی، دقیق و تأثیرگذار بودن. طراحی لباس هم کاربردی و مینیمال بود و کاملاً در خدمت فضای سرد و بی‌روح نمایش. لباس‌ها با نور و صحنه ترکیب می‌شدن و تصویرهایی می‌ساختن که تو ذهن می‌موندن. طراحی صحنهٔ با عناصر ساده و قابل تغییر، امکان جابه‌جایی سریع موقعیت‌ها رو فراهم کرده بود. نورپردازی رضا خضرایی با سایه‌ها و نورهای موضعی، فضای وهم‌آلود و متافیزیکی نمایش رو تقویت می‌کرد. موسیقی و طراحی صدا هم با ریتم‌های تپنده و صداهای محیطی، به تعلیق و تنش صحنه‌ها دامن می‌زد. بازی‌ها هم خیلی خوب بودن. عبدالرضا نصاری و نریمان عابدی با کنترل بدنی بالا و بیان دقیق، شخصیت‌هایی چندلایه و درگیر رو به تصویر کشیدن. ندا قاسمی و... هم با انرژی و هماهنگی، به پویایی اجرا کمک کردن.

در مجموع، «ساحلی‌ها» با متن قوی، کارگردانی خلاقانه و بازی ها و طراحی‌های چشم‌نواز، یه تجربهٔ تأثیرگذار و موندگار رو رقم می‌زنه. اجرایی که فرم، تکنولوژی و روایت انسانی رو کنار هم می‌ذاره و تماشاگر رو با خودش تا انتها می‌بره.

پوستر

بعد از مدت ها با اثری مواجه شدم که از سالن نمایش تا منزل من را همراهی کرد و در زمان خواب و استراحت هم دست از سرم برنداشت! بیستوهیچ حاصل زحمات گروهی توانا و خلاق است که انگاره تئاتر شقاوت آنتون آرتو را بر صحنه جان بخشیده. دکور، موسیقی و بازی های درخشان همه در اختیار کار هستند و همه چیز به‌مثابه طاعون خواستن و قدرت با ندایی شگفت‌انگیز نیروها را می‌طلبد تا روح را به سرچشمه کشمکش‌های خود بازگرداند. شقاوت قبل‌از هرچیزی نگرش روشن‌بینانه و هوشیاران است. تبعیت از یک ضرورت و مسیری سخت و دشوار.
نمایش به عنوان یکی از مهمترین آوردگاه های اندیشه و احساس عرصه تحولات بسیاری بوده و ریشه این تغییرات را می توان در ناپایداری جهان طبیعت و پدیده های اجتماعی و سیاسی مرتبط با آن، تغییر باورهای انسانی و کوشش آدمی برای تعریف و تبیین جایگاه واقعی اش در عالم هستی، بر اساس تجربه زندگی جستجو کرد. نمایش در مقام یکی از اصلی ترین حوزه های طرح مضامین انسانی، مبنای حرکت و تحول خود را در طول تاریخ حیات بشر و در میان فرهنگ های مختلف بر الگویی تکوینی و براساس مولفه هایی مشخص استوار کرده است.
روشنگری خواستن و قدرت طلبی انسان و مخفی ماندن چهره سیاه شخصیت ها در پس هم ممکن است ریختن زهر در جسم اجتماع باشد و بنا به گفته‌ی سنت آگوستین (آن را متلاشی و فاسد سازد) اما این تخریب مانند طاعون عمل می‌کند و مانند مصیبتی انتقامجو در قالب یک اپیدمی نجات‌بخش تجلی می‌نماید و این حرکت چیزی نیست جز عملکرد یک قانون طبیعی، که در آن هر حرکتی با حرکت دیگر و هر کنشی با واکنشی ترمیم می‌یابد و جاری می‌شود.
.
*تنها نکته ای که در قالب یک سلیقه و نقد مطرح می کنم شکل روایت دانای کل در دل اثر است که واقعا اذیت کننده بود و نیازی به حضورش ندیدم و فقط لذت کشمکش و تماشای بدون مکث را در من به تاخیر انداخت.
.
در آخر تماشای این اثر را به مخاطبان پیشنهاد می کنم و آرزوی بهترین ها را برای گروه دارم.

فارغ از برخی سلایقِ شخصی و فارغ از پرداختن به این‌که اهمیت‌دادن به وضوحِ حرکات با کوشش برای تصویرسازی در نمایش منافات دارد و گاهی کسانی این‌کار را متّکی بر «واقع‌گرایی» معرفی می‌کنند. که نمی دانم چه مبنایی دارد! حتی فارغ از پرداختن به امتیازاتِ دیریابِ این نمایش چون هماهنگیِ عمومیِ بازیگران با ضرباهنگِ دقیقِ اجرایی (منطبق بر فرازوفرودها و ریتمِ موسیقی) و تصویرسازی‌های غالباً مؤثّر و جذّاب و ظریف و فارغ از هرچه دیگر، می‌خواهم فقط به یک نکته در این اجرا بپردازم و آن آمیختگیِ نگاهِ زیباشناختی به موضوع و فرمِ نمایش و تشخیصِ درستِ نسبتِ جهانِ درونِ نمایش با دنیای (واقعیِ) بیرون است. که ستودنی و حقیقتا خیره کننده هم هست.
در این اثر با اجرای نمایش‌درنمایش مواجه شدم و در بخش هایی واقعا تحت تاثیر قرارگرفتم و در قسمت هایی هم رفتار فرم گونه به شدت بیرون زده بود و جای کار داشت که تا چه حد ناشی از کم‌تجربگیِ احتمالیِ بازیگران است؟! که اینکه اجرای اولشان هم باشد و یا کم تجربه هم باشند باز دلیل نمی شود! و کارگردان وظیفه داشته تا در هدایت دقت بیشتری داشته باشد.
من اجرا را دوست داشتم و با کمی سختگیری در ژوست شدن حرکات و کم کردن تاریکی های اثر میتوانیم شاهد یک اجرای خوب باشیم.
خداقوت به گروه کارگردانی و بازیگران که در جان بخشیدن به این اثر سخت کوشیده بودند.